Якутскай: Кыhыҥҥы кэмҥэ сэргэх буолуу хамсаныылары

Якутскай Сибиир хотугулуу-илин өттүгэр, былыр Арассыыйатааҕы Империя бирииһинэн сахаларга анаммыт хонуу сирэ этэ. Билигин Саха Өрөспүүбүлүкэтин киинэ, сүрүн дьонун олорор сирэ уонна сонун өрүс кытыларыгар турар. Дьон кинини "Иэннээх кыhын" эбэтэр "Сир саамай тымныы куората" диэн ааттыыллар.

Эмне курдук Якутскай?

Якутскайга биир сыл иһигэр орто температура -0,5 °C. Тохсунньуга орто температура -41,2 °C, оттон от ыйыгар орто температура +19,6 °C. Саамай намчы этэ температуре -64,4 °C, саамай үрдүк температура +38,4 °C.

Якутскайдааҕы сэргэх буолуу хамсаныыларынан дьарыктаныахха сөп, ол курдук:

• Сыhыынан хаамыы: Сыhыынан хаамыы сэргэх буолуу хамсаныыларыттан биир кэрэ иҥин. Кини хаанны халаатыыры, бэйэ күүһүгэр дьайыыны уонна ыарыыны аҕыйатыыны тупсарар.
• Хаамыы кэнниттэн хамсаныы: Хаамыы кэнниттэн хамсаныы булчуттары эрчимнээхтик хамсатар уонна кинилэр хараастарын уонна этин истиирин тупсарар, онтон биир эмэ сылдьан хахха турар.
• Үөрүү: Үөрүү хайдахтан да буоллун, аныгы дьонго туһалаах сэргэх буолуу хамсаныыта буолар. Кини хаанны халаатыыры, ууну уратытыыны тупсарар уонна кыба-хаачырҕатааны аҕыйатар.
• Суолта биэр: Суолта биэр булчуттары хамсатарга, кырасыабыллары уонна сыгарабыллары эрчимнээхтик хамсатыыга көмөлөһөр. Кини хаанны халаатыыры уонна бэйэ күүһүгэр дьайыыны тупсарар, онтон хоһоону батыһар быһыыта буолар.

Сэргэх буолуу хамсаныыларын туһата

Якутскайдааҕы сэргэх буолуу хамсаныылара элбэх туһалаах буолуулаахтар, ол курдук:

• Тымныыга тулуйуу: Сэргэх буолуу хамсаныылара холорук, истээх уонна тымырга тулуйан температураны хааччыйарга көмөлөһөр булчуттары эрчимнээхтик хамсатар.
• Сүрэх-тымыр систематын тупсарыы: Сэргэх буолуу хамсаныылара хаан үрдүнэн хаамыытыгар уонна тымырдарга тымыр хаан баттааһынын аҕыйатыыга көмөлөһөр, ол иһин сүрэх-тымыр системата үлэтин тупсарар.
• Сэргэх буолуу: Сэргэх буолуу хамсаныылара эндэрфииннэри уонна эндорфииннэри оҥорор, кинилэр эдэр уонна сэргэх буолуутун оҥорорго олус туһалаахтар.
• Ыарыыны аҕыйатыы: Сэргэх буолуу хамсаныылара ыарыыны аҕайар веществолары оҥорор уонна эт булчуттарга кумааҕылары аҕыйатыыга көмөлөһөр.
• Көрүүнү тупсарыы: Сэргэх буолуу хамсаныылара хаан халааһын тупсарар, ол иһин да соҕотоххо уонна кылааспыт сиргэ элбэх харахка кислород киирэр. Ол кырасаабыллар хамсыырыгар уонна үчүгэй көрүүгэ көмөлөһөр.

Кыhыҥҥы кэмҥэ сэргэх буолуу хамсаныыларынан дьарыктаныы

Кыhыҥҥы кэмҥэ Якутскайга сэргэх буолуу хамсаныыларынан дьарыктаныыга олус туһалаах. Ол эрчимнээхтик уонна сылайбатаҕына, арай мөн тулуйууну уонна тымныыга кыһаммат буолууну тупсарар. Кыhыҥҥы кэмҥэ Якутскайга сэргэх буолуу хамсаныыларынан дьарыктаныыга маннык сүбэни биэрэбит:

• Иэннээх кэрдиистэн саҕалыы: Үөрүүнү кыра кэминэн, хонууга 5-10 мүнүүтэттэн саҕалыы гынарбыт буоллахха эрэ сылытааҥҥы хаамыы кэнниттэн ыар буолбатах.
• Чэрчи сатаан күүһүрү: Үөрүү кэминэн уонна күүһүрэ түргэнник уонна чугас кэминэн чэрчи сатаан күүһүргэ. Сөбүлүүлээх хаамыытын булан, кинини улаханнык гынарбыт буоллахха, үөрдүөххүт баҕарбат буоларга.
• Кураанах олорбокко тээтэйиннээх хамсаан: Кээмэйиттэн таҕыстаҕына, тиэрэйиннээх хамсаан, олорбокко. Ол ыарыыны аҕыйатыыга уонна эдэр буолууга көмөлөһөр.
• Сүрэҕи суоттуу: Хаамыы кэмигэр сүрэххит хамсаанын суоттуу. Сыгынньахтааҕар, сүрэҕин күнүгэр 120-150 ударга ытыыта үчүгэй.
• Минньигэс кэрдиистэн бүтэр: Үөрдүөҕүтэн сылтаан тыыннаҕытын ирдэбэккэ хаалбатыҥ. Иэннээх хаамыы кэнниттэн, 5-10 мүнүүтэ минньигэс кэрдиистэн буоларбыт буоллахха, сүрэххит күннээҕи хамсаныыга суураналлар.

Биһиги кылааннарыбыт

Кыhыҥҥы кэмҥэ Якутскайга сэргэх буолуу хамсаныыларын туһата улахан. Олору үгүстүк гыннаҕына, тымныыга тулуйан, сүрэх-тымыр систематын тупсаран