อัตราส่วนอัลบูมินต่อครีเอตินิน คืออะไร

คำนำ
ภาวะไตเสื่อมเป็นภาวะเรื้อรังที่ส่งผลกระทบต่อคนไทยจำนวนมาก จากข้อมูลของสมาคมโรคไตแห่งประเทศไทย พบว่ามีผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังในประเทศไทยกว่า 8 ล้านคน และมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง** การตรวจหาภาวะไตเสื่อมตั้งแต่ระยะเริ่มแรกจึงมีความสำคัญอย่างมาก โดยหนึ่งในวิธีการตรวจที่ใช้กันอย่างแพร่หลายก็คือ การตรวจอัตราส่วนอัลบูมินต่อครีเอตินินในปัสสาวะ

1. อัตราส่วนอัลบูมินต่อครีเอตินิน (ACR) คืออะไร

อัตราส่วนอัลบูมินต่อครีเอตินิน (Albumin-to-Creatinine Ratio: ACR) เป็นตัวบ่งชี้ระดับอัลบูมินที่ขับออกมาในปัสสาวะเมื่อเทียบกับระดับครีเอตินินในปัสสาวะ โดยปกติแล้วระดับอัลบูมินในปัสสาวะควรจะต่ำมาก เนื่องจากมีการกรองกลับที่ท่อไตส่วนต้น แต่เมื่อไตมีการทำงานผิดปกติ อาจทำให้มีการรั่วซึมของอัลบูมินผ่านท่อไตส่วนต้นออกมายังปัสสาวะในปริมาณที่เพิ่มขึ้นได้

การตรวจ ACR จึงใช้เป็นตัวชี้วัดการทำงานของไต โดยแบ่งออกเป็น 3 ระดับ ดังนี้

• ACR น้อยกว่า 30 มิลลิกรัมต่อกรัมครีเอตินิน (mg/g): ถือว่าปกติ
• ACR ระหว่าง 30-300 มิลลิกรัมต่อกรัมครีเอตินิน: บ่งชี้ถึงภาวะไตทำงานผิดปกติในระยะเริ่มแรก (Microalbuminuria)
• ACR มากกว่า 300 มิลลิกรัมต่อกรัมครีเอตินิน: บ่งชี้ถึงภาวะไตทำงานผิดปกติในระยะที่รุนแรงขึ้น

2. ความสำคัญของการตรวจ ACR

การตรวจ ACR มีความสำคัญอย่างมากในการ:

• ตรวจหาภาวะไตเสื่อมตั้งแต่ระยะเริ่มแรก: ACR ที่สูงขึ้นอาจเป็นสัญญาณเตือนของภาวะไตเสื่อมในระยะเริ่มแรก ก่อนที่จะมีอาการแสดงใดๆ
• ติดตามอาการของผู้ป่วยโรคไต: ค่า ACR ที่สูงขึ้นในผู้ป่วยโรคไตอาจบ่งชี้ถึงการลุกลามของโรคและความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อน
• ประเมินประสิทธิภาพของการรักษา: การตรวจ ACR สามารถใช้ติดตามประสิทธิภาพของการรักษาในผู้ป่วยโรคไต
• คาดการณ์ความเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด: ภาวะไตเสื่อมมีความสัมพันธ์กับความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของโรคหัวใจและหลอดเลือด รวมถึงโรคหลอดเลือดสมองและโรคหัวใจขาดเลือด การตรวจ ACR ที่สูงขึ้นอาจบ่งชี้ถึงความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นของภาวะเหล่านี้

3. การเตรียมตัวก่อนตรวจ ACR

การเตรียมตัวก่อนตรวจ ACR มีดังนี้:

• แจ้งแพทย์หรือเภสัชกรเกี่ยวกับยาที่รับประทานอยู่: บางชนิดอาจส่งผลต่อผลการตรวจ ACR
• งดออกกำลังกายหนัก 24 ชั่วโมงก่อนตรวจ: การออกกำลังกายหนักอาจทำให้ระดับอัลบูมินในปัสสาวะเพิ่มขึ้นชั่วคราว
• รวบรวมปัสสาวะเช้าตร: ปัสสาวะเช้าตรจะมีความเข้มข้นของอัลบูมินสูงกว่าเวลาอื่นๆ
• เก็บปัสสาวะทั้งหมดในภาชนะที่ได้จากโรงพยาบาล: เก็บปัสสาวะทั้งส่วนแรกและส่วนสุดท้ายลงในภาชนะให้ครบ

4. ขั้นตอนการตรวจ ACR

การตรวจ ACR สามารถทำได้โดยการตรวจปัสสาวะแบบสุ่มหรือแบบเก็บสะสม 24 ชั่วโมง

การตรวจปัสสาวะแบบสุ่ม:

• เก็บปัสสาวะเช้าตรในภาชนะที่ได้จากโรงพยาบาล
• ส่งปัสสาวะตรวจที่โรงพยาบาลหรือห้องปฏิบัติการภายใน 2 ชั่วโมงหลังจากเก็บ

การตรวจปัสสาวะแบบเก็บสะสม 24 ชั่วโมง:

• เก็บปัสสาวะทั้งหมดที่ขับออกมาในช่วง 24 ชั่วโมงลงในภาชนะที่ได้จากโรงพยาบาล
• จดเวลาที่เริ่มและสิ้นสุดการเก็บปัสสาวะ
• ส่งปัสสาวะตรวจที่โรงพยาบาลหรือห้องปฏิบัติการ

5. การตีความผลการตรวจ ACR

ค่า ACR ที่สูงกว่าปกติอาจบ่งชี้ถึงภาวะไตเสื่อมหรือภาวะที่ส่งผลกระทบต่อการทำงานของไต เช่น

• โรคเบาหวาน: ภาวะน้ำตาลในเลือดสูงเรื้อรังสามารถทำให้เกิดความเสียหายต่อหลอดเลือดที่ไตและนำไปสู่ภาวะไตเสื่อม
• ความดันโลหิตสูง: ความดันโลหิตที่สูงอย่างต่อเนื่องสามารถทำลายหลอดเลือดที่ไตและนำไปสู่ภาวะไตเสื่อม
• โรคไตอักเสบ: ภาวะอักเสบของไตจากสาเหตุต่างๆ เช่น การติดเชื้อ ภูมิคุ้มกันผิดปกติ หรือสารพิษ
• โรคไตถุง: โรคที่ทำให้เกิดถุงน้ำในไต ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะไตเสื่อม
• โรคมะเร็งบางชนิด: เช่น มะเร็งต่อมลูกหมากและมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ อาจทำให้เกิดภาวะไตเสื่อมได้

6. การป้องกันและรักษาภาวะไตเสื่อม

การป้องกันและรักษาภาวะไตเสื่อมมีดังนี้:

การป้องกัน:

• ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด: หากคุณเป็นโรคเบาหวาน ให้ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้ดีเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่ไต
• ควบคุมความดันโลหิต: หากคุณมีความดันโลหิตสูง ให้ควบคุมความดันโลหิตให้ดีเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่ไต
• หลีกเลี่ยงการใช้ยาแก้ปวดบางชนิด: ยาแก้ปวดบางชนิด เช่น ไอบูโปรเฟนและนาพรอกเซน อาจทำให้เกิดภาวะไตเสื่อมหากใช้เป็นเวลานาน
• ดื่มน้ำให้เพียงพอ: การดื่มน้ำให้เพียงพอจะช่วยให้ไตทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
• หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่: การสูบบุหรี่อาจทำให้เกิดความเสียหายที่ไตและนำไปสู่ภาวะไตเสื่อม

การรักษา:

การรักษาภาวะไตเสื่อมจะขึ้นอยู่กับสาเหตุที่ทำให้เกิด การรักษาอาจรวมถึง:

• การรักษาสาเหตุที่ทำให้เกิด: เช่น การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดในผู้ป่วยเบาหวาน หรือการควบคุมความดันโลหิตในผู้ป่วยความดันโลหิตสูง
• การใช้ยา: เช่น ยาลดความดันโลหิต ยาขับน้ำ และยาป้องกันการเกาะกลุ่มของเกล็ดเลือด
• การฟอกไต: สำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะไตเสื่อมระยะสุดท้าย
• การปลูกถ่ายไต: สำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะไตเสื่อมระยะสุดท้ายที่เหมาะสม

ตารางที่ 1: ค่า ACR ตามระดับของความรุนแรงของภาวะไตเสื่อม

| ระดับความรุนแรงของภาวะไตเสื่อม | ค่า ACR (mg/g)** |
|---|---|---|
| ปกติ | น้อยกว่า 30 |
| ไตทำงานผิดปกติระยะเริ่มแรก (Microalbuminuria) | 30-300 |
| ไตทำงานผิดปกติระยะที่รุนแรงขึ้น | มากกว่า 300 |

ตารางที่ 2: ปัจจัยที่อาจส่งผลต่อผลการตรวจ ACR

| ปัจจัย | ผลต่อค่า ACR |
|---|---|---|
| ปริมาณการดื่มน้ำ | ค