ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ: ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਗੁਰੂ
ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
-
ਜਨਮ: 15 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1563 ਈ. ਨੂੰ ਗੋਇੰਦਵਾਲ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ।
-
ਪਿਤਾ: ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ।
-
ਮਾਤਾ: ਮਾਤਾ ਭਾਨੀ ਜੀ।
ਗੁਰਗੱਦੀ
- 1 ਸਤੰਬਰ, 1581 ਈ. ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਬਣੇ।
ਮੁੱਖ ਯੋਗਦਾਨ
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ:
- ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ 1589 ਈ. ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ (ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੰਦਰ) ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
- ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ।
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੰਕਲਨ:
- ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
- ਇਹ 1604 ਈ. ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਇਆ।
ਸਿੱਖ ਪਾਹੁਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ:
- ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਪਾਹੁਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਕ ਰਸਮ ਹੈ।
- ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪੀਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸੰਗਠਨ:
- ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਬਣਤਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ "ਮੰਜੀ" ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੰਜੀ (ਨਿਯੁਕਤ ਪ੍ਰਬੰਧਕ) ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ:**
- ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਭਾ ਸੀ।
- ਇਹ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨ
- 1606 ਈ. ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ।
- 30 ਮਈ, 1606 ਈ. ਨੂੰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਡੁਬੋ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਵਿਰਾਸਤ
- ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹਨ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ: ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
- ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਜਿਸਨੂੰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੰਦਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1589 ਈ. ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਇਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ "ਹਰਿਮੰਦਰ" ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਮੰਦਰ"।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਣਤਰ
- ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਜटਿਲ ਇਮਾਰਤ ਹੈ।
- ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਗੁੰਬਦ, ਮਾਰਬਲ ਦੇ ਫਰਸ਼ ਅਤੇ ਜੜਾਅ ਵਾਲੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਹਨ।
- ਮੰਦਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵਰਗਾਕਾਰ ਸਰੋਵਰ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ "ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੋਵਰ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਚਾਰ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਚਾਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹਨ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਹੱਤਵ
- ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਹੈ।
- ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਸਥਾ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
- ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ: ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੰਕਲਨ
- ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1604 ਈ. ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
- ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ
- ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ 1,430 ਅਨੁਭਵ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ 31 ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰ